Türkiye’deki Orman Yangınları: Bilinçsiz ve Bilinçli Nedenler ile Çözüm Önerileri
Türkiye, Akdeniz iklim kuşağında yer alması nedeniyle sıcak ve kuru yaz aylarında orman yangınlarına karşı oldukça hassas bir coğrafyada bulunmaktadır. Zengin orman varlığıyla dikkat çeken ülkemiz, ne yazık ki sık sık orman yangınlarıyla mücadele etmek zorunda kalmaktadır. Özellikle son yıllarda artan sıcaklıklar ve iklim değişikliğinin etkisiyle orman yangınlarının sıklığı ve şiddeti artmıştır. Bu makalede, Türkiye’deki orman yangınlarının bilinçsiz ve bilinçli nedenlerini, sonuçlarını ve bu felaketi önlemek için alınabilecek çözüm yollarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
ORMAN YANGINLARININ NEDENLERİ
Orman yangınları, doğal ve insan kaynaklı faktörler olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir. Türkiye’deki orman yangınlarının yaklaşık %88’i insan kaynaklıdır, bu da hem bilinçsiz hem de bilinçli davranışların bu felakete yol açtığını göstermektedir.
1. BİLİNÇSİZ NEDENLER
Bilinçsiz nedenler, genellikle ihmalkârlık, dikkatsizlik veya bilgi eksikliğinden kaynaklanan insan faaliyetlerini kapsar. Türkiye’de orman yangınlarının büyük bir kısmı bu kategoriye girmektedir.
Ayrıca Tarım ve orman bakanlığı konu hakkında uyarıları ve bilinçlendirme amaçlı yazılı ve görsel paylaşımlarla sosyal medya platformlarında vatandaşları bilgilendirdiğinide görüyoruz, dedikten sonra,başlıca bilinçsiz nedenler şunlardır:
✓Anız Yakma: Çiftçilerin tarlalarını temizlemek için yaktıkları anızlar, kontrol edilemeyen yangınlara yol açabilir. 2024 yılında, anız yakma nedeniyle yaklaşık 5.000 futbol sahası büyüklüğünde orman alanı kül olmuştur.
✓Sigara İzmaritleri: Sönmemiş sigara izmaritlerinin ormanlık alanlara atılması, kuru otların tutuşmasına neden olabilir.
✓Kontrolsüz Ateş Yakma: Piknik veya kamp alanlarında ateş yakılması ve bu ateşlerin yeterince söndürülmeden bırakılması yangınlara sebebiyet verebilir. Mangal küllerinin dikkatsizce dökülmesi de benzer bir risk taşır.
✓Cam ve Çöp Atıkları: Ormanlara bırakılan cam şişeler veya kırıkları, güneş ışığını mercek gibi odaklayarak yangın başlatabilir.
✓Enerji Nakil Hatları: Bakımsız veya arızalı elektrik hatlarından çıkan kıvılcımlar, orman yangınlarının yaklaşık beşte birine neden olmaktadır.
✓Kıvılcım Üreten Ekipmanlar: Ormanlık alanlarda kullanılan testere, biçme makinesi gibi aletlerin kıvılcım çıkarması yangına yol açabilir.
2. BİLİNÇLİ NEDENLER
Bilinçli nedenler, kasıtlı olarak çıkarılan yangınları ifade eder. Bu tür yangınlar genellikle kundaklama, çıkar sağlama veya yasa dışı faaliyetleri gizleme gibi amaçlarla gerçekleştirilir. Başlıca bilinçli nedenler şunlardır:
✓Kundaklama: Orman alanlarını tarla açmak, yerleşim yeri veya turizm tesisi kurmak gibi amaçlarla kasıtlı olarak yakma vakaları görülmektedir.
✓Yasa Dışı Faaliyetleri Gizleme: Orman içinde yapılan kanunsuz işlerin izini kaybettirmek için yangın çıkarılabilir.
✓Tarla Açma veya Büyütme: Tarım arazisi elde etmek amacıyla ormanların yakılması, kontrol edilemeyen yangınlara yol açabilir.
✓Terör Amaçlı Yangınlar: Nadir de olsa, bazı yangınlar terör veya sabotaj amacıyla çıkarılabilmektedir. Ancak resmi verilere göre, son beş yılda kundaklama ve terör kaynaklı yangınlar, yanan alanların binde 4’ünden daha azını oluşturmaktadır
3. DOĞAL NEDENLER
Doğal nedenler, insan müdahalesi olmadan ortaya çıkan yangınları kapsar ve Türkiye’deki orman yangınlarının küçük bir yüzdesini oluşturur. Başlıca doğal nedenler:
✓Yıldırım Düşmesi: Yaz aylarında kuru hava koşullarıyla birleşen yıldırımlar, yangınların başlıca doğal nedenidir.
✓Volkanik Faaliyetler veya Kaya Düşmeleri: Türkiye’de aktif volkan bulunmamasına rağmen, kaya düşmelerinden kaynaklanan kıvılcımlar nadiren yangına neden olabilir.
✓İklim Değişikliği: Küresel ısınma, artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar nedeniyle ormanların nem oranı düşmekte, bu da yangın riskini artırmaktadır.
ORMAN YANGINLARININ SONUÇLARI
Orman yangınları, ekolojik, ekonomik ve sosyal açıdan ciddi sonuçlar doğurur:
✓Ekolojik Zararlar: Ormanlar, biyolojik çeşitliliğin korunmasında kritik bir rol oynar. Yangınlar, bitki ve hayvan türlerinin yaşam alanlarını yok eder, erozyon ve sel riskini artırır, karbon salımını yükselterek iklim değişikliğini körükler. 2021 yangınları, 150 binden fazla hektar orman alanını ve binlerce hayvanı yok etmiştir.
✓Ekonomik Kayıplar: Ormanlar, kereste, turizm ve tarım gibi sektörler için önemli bir kaynaktır. Yangınlar bu sektörleri olumsuz etkiler ve yangın söndürme ile restorasyon çalışmaları için yüksek maliyetler gerektirir.
✓Sosyal Etkiler: Yangınlar, yerleşim yerlerine sıçradığında can ve mal kayıplarına yol açar. 2021’de yüzlerce köy ve kasaba tahliye edilmiş, binlerce kişi evsiz kalmıştır.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Orman yangınlarının önlenmesi ve etkilerinin azaltılması için hem bireysel hem de kurumsal düzeyde alınabilecek önlemler bulunmaktadır. Aşağıda, yangın öncesi, sırası ve sonrasında uygulanabilecek çözüm önerileri sunulmaktadır:
1. YANGIN ÖNCESİ ÖNLEMLER
✓Eğitim ve Bilinçlendirme: Halkı orman yangınlarının nedenleri ve önleme yolları konusunda bilinçlendirmek için eğitim programları düzenlenmelidir. Okullarda ve medya aracılığıyla çevre bilinci artırılabilir.
✓Yasal Düzenlemeler ve Denetim: Anız yakma, mangal kullanımı ve ormanlık alanlarda çöp bırakma gibi faaliyetlere karşı sıkı yasalar ve denetimler uygulanmalıdır.
✓Yangın Emniyet Şeritleri: Ormanlarda yangınların yayılmasını önlemek için yangın koridorları ve emniyet şeritleri oluşturulmalıdır.
✓Erken Uyarı Sistemleri: Yangın riski taşıyan bölgelerde erken uyarı sistemleri kurularak hızlı müdahale sağlanabilir.
✓Enerji Nakil Hatlarının Bakımı: Elektrik hatlarının düzenli bakımı ve kontrolü, yangın riskini azaltır.
✓Ormanların Korunması: Ormanlara maden, enerji veya turizm tesisleri için verilen izinler sıkı bir şekilde denetlenmeli ve ormansızlaşma önlenmelidir.
2. YANGIN SIRASINDA MÜDAHALE
✓Hızlı ve Etkili Müdahale: Yangın söndürme uçakları, helikopterler ve insansız hava araçları gibi teknolojik araçlarla hızlı müdahale edilmelidir. Ancak, Türkiye’de yangın söndürme uçaklarının yetersizliği sıkça eleştirilmiştir.
✓Koordinasyon ve Organizasyon: Orman Genel Müdürlüğü, AFAD ve belediyeler arasında daha etkin bir koordinasyon sağlanmalıdır.
✓Gönüllü Katılımı: Yangın söndürme çalışmalarına gönüllülerin katılımı teşvik edilmeli, ancak bu süreçte güvenlik önlemleri alınmalıdır.
3. YANGIN SONRASI İYİLEŞTİRME
✓Restorasyon Çalışmaları: Yanan alanlarda ağaçlandırma ve ekolojik restorasyon projeleri başlatılmalıdır. Ege Orman Vakfı gibi kuruluşlar bu konuda önemli projeler yürütmektedir.
✓Toplumsal Destek: Yangından etkilenen bölgelerdeki halka sosyoekonomik destek sağlanmalı, tahliye edilenlerin ihtiyaçları karşılanmalıdır.
✓İklim Değişikliği ile Mücadele: Küresel ısınmayı azaltmak için karbon salımını düşürecek politikalar benimsenmeli, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapılmalıdır.
SONUÇ
Türkiye’deki orman yangınları, hem doğal hem de insan kaynaklı nedenlerden dolayı ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Bilinçsiz davranışlar ve kasıtlı eylemler, ormanların yok olmasına ve ekosistemin zarar görmesine yol açmaktadır. İklim değişikliğinin etkisiyle bu yangınların sıklığı ve şiddeti artarken, alınacak önlemler daha da kritik hale gelmektedir. Eğitim, denetim, teknolojik yatırımlar ve toplumsal bilinçlenme ile orman yangınlarının önüne geçmek mümkündür. Ormanlar, sadece birer doğal varlık değil, aynı zamanda geleceğimizin teminatıdır. Bu nedenle, her bireyin ve kurumun ormanları koruma sorumluluğunu üstlenmesi gerekmektedir. Unutmayalım ki, ormanlar olmadan ne nefes alabiliriz ne de sürdürülebilir bir geleceği inşa edebiliriz.
Hazırlayan ve sunan Abdullah Çalışkan